Spurt & svarað um líforkuver

Líforkuver er vinnsla þar sem tekið verður við lífrænum straumum og unnin úr þeim verðmæti í formi orkugjafa og jarðvegsbætis.

Í fyrsta fasa uppbyggingar líforkuvers er einungis horft til þess að taka við dýraleifum í hæsta áhættuflokki (CAT1), sem lögum samkvæmt þarf að meðhöndla á ákveðinn hátt. Undir hæsta áhættuflokk falla til dæmis hræ jórturdýra eldri en 12 mánaða og áhættuvefur sem skorinn er frá við vinnslu í sláturhúsum. 

Líforkuver mun taka við þessu efni og vinna úr því verðmæti í formi orkugjafa; fitu sem áfram má vinna í lífdísil og kjötmjöl sem má brenna til orku. Með tilkomu líforkuvers verða í fyrsta skipti unnin verðmæti úr CAT1 efni, sem í dag er brennt að hluta og að mestu urðað.

Vinnsla efnisins í líforkuverinu er örugg og fylgir gagnreyndum aðferðum, þar sem dýraleifarnar eru malaðar í ákveðna kornastærð, settar í gegnum þrýstisæfingu til að óvirkja mögulegt smitefni og fitan skilin frá þurrefni. 

Á Íslandi hefur skort innviði til að taka við og vinna úr dýraleifum í efsta áhættuflokki á öruggan og umhverfisvænan hátt. Í dag er megnið af dýrahræjum urðuð, sem veldur bæði smithættu og losun gróðurhúsalofttegunda.  

Með uppbyggingu líforkuvers verður í fyrsta sinn unnt að vinna dýraleifar í samræmi við hugmyndafræði hringrásarhagkerfis hér á landi. 

Með uppbyggingu líforkuvers eru lagalegar skyldur um vinnslu dýraleifa uppfylltar, á sama tíma og verðmæti í formi orkugjafa eru framleidd. 

Í regluverki er dýraleifum skipt upp í 3 áhættuflokka og CAT1 er efsti áhættuflokkurinn. Það er mismunandi hvernig leyfilegt er að meðhöndla efnið eftir því í hvaða áhættuflokki það lendir. 

Sem dæmi má taka að kjötmjöl sem unnið er úr CAT2 og CAT3 efni má nýta sem áburð á tún, en vegna varúðarráðstafana er ekki leyfilegt að nýta kjötmjöl úr CAT1 efni sem jarðvegsbæti, þar sem það skal ekki eiga leið í fæðukeðjuna á ný. 

Meirihluti CAT1 efnis sem fellur til hér á landi eru jórturdýr eldri en 12 mánaða. Ef að dýraleifar úr mismunandi áhættuflokkum blandast saman fellur allt efnið sjálfkrafa undir hæsta áhættuflokkinn og ber að meðhöndla samkvæmt því.    

Það er vissulega löglegt að brenna dýrahræ, en það er ekki skynsamleg meðferð efnisins þegar horft er til innleiðingar hringrásarhagkerfis og orkunýtingar.

Dýrahræ eru að stærstum hluta vatn og eðli málsins samkvæmt kostar mikla orku að brenna blautt efni. Með vinnslu í líforkuveri eru smitefni óvirkjuð og eftir standa orkugjafar.

Í löndunum í kringum okkur hefur vinnsla dýrahræja í líforkuverum verið stunduð um árabil, og jafnvel í áratugi. 

Það er algengur misskilingur að það sé náttúrulegast að grafa hræ heima á bæjum eða urða þau á viðurkenndum urðunarstöðum. Þegar dýrahræ rotna við loftfirrtar aðstæður eins og við urðun, verður til gastegundin metan. Metan er mjög öflug gróðurhúsalofttegund (meira en 28 sinnum öflugri en CO2). 

Aðgerðir sem koma í veg fyrir urðun dýrahræja eru því gríðarlega mikilvægar fyrir loftslagsbókhald Íslands, en urðun úrgangs á stærstan þátt í losun gróðurhúsalofttegunda sem á sér stað við meðhöndlun úrgangs hérlendis. 

Líforkuver eru ekki ný af nálinni og eru víða í Evrópu. Við verkefnið á Dysnesi er sérstaklega horft til reynslu Finnlands og Noregs, þar sem í Finnlandi er eitt líforkuver fyrir landið allt fyrir CAT1 efni en í Noregi eru þau tvö talsins. 

Tæknin sem notuð verður í Líforkuverinu á Dysnesi er sú sama og er notuð í Noregi og Finnlandi, því er verið að nýta þekkta tækni sem hefur virkað vel. 

Í stjórn félagsins sitja fulltrúar umhverfis- orku og loftslagsráðuneytisins, Hörgársveitar, Akureyrarbæjar, Samtaka sveitarfélaga og atvinnuþróunar á norðurlandi eystra og Kjarnafæði/Norðlenska. 

Afurðir líforkuversins eru í tvennu formi; kjötmjöls og fitu. Kjötmjölið má nýta sem orkugjafa í brennslu og erlendis er kjötmjöl úr efsta áhættuflokki gjarnan notað
til að knýja vélar í stóriðju. 

Fituna má nýta til framleiðslu á lífdísli. Lífdísil er hægt að nota með íblöndun við jarðefnaeldsneyti, sem eldsneyti á báta og skip og sparar því innflutning á jarðefnaeldsneyti. 

Fyrsta skrefið er að hakka niður lífræna efnið í ákveðna kornastærð, því næst fer efnið í gegnum þrýstisæfingu sem óvirkjar möguleg smitefni. Við þetta ferli gufar vatn upp og fitan því næst skilin frá. 

Eftir standa afurðir í formi fitu og kjötmjöls, sem nýttar eru sem orkugjafar í stað jarðefnaeldsneytis. Þannig verða unnin verðmæti á öruggan og umhverfisvænan hátt úr efni sem nú veldur mikilum vandræðum fyrir heilbrigði dýra, manna og umhverfi.

Já, hráfitu má selja á heimsmarkaðsverði, annað hvort innanlands eða erlendis. 

Lögum samkvæmt má bæði urða kjötmjölið og brenna það.

Kjötmjölið er því hægt að nota sem brennsluefni í stóriðju eða sem orkugjafa í hátæknibrennslu. Með hugmyndafræði hringrásarhagkerfisins að leiðarljósi er því betra að brenna kjötmjölið. 

Lífgas er ekki unnið úr dýraleifum í efsta áhættuflokki, CAT1. Vonir standa til þess að á Dysnesi verði lífgasframleiðsla í náinni framtíð, þar sem unnið verður lífgas úr efni í lægri áhættuflokkum. 

Sömu innviðir geta nýst bæði líforkuveri og lífgasframleiðslu, s.s. gufukatlar, starfsmannaaðstaða og vatnshreinsun, og hægt að ná fram aukinni hagkvæmni í rekstri með slíkri samnýtingu. Horft er til samstarfs við landbúnaðinn og bændur á svæðinu um nýtingu mykju til gasframleiðslu með tíð og tíma. 

Líforkuveri ehf. hefur verið úthlutað lóð á Dysnesi í Eyjafirði undir byggingu versins.

Lóðin sem um ræðir er skilgreind sem athafnasvæði á Aðalskipulagi Hörgársveitar 2012-2024. Einnig liggur fyrir deiliskipulag af svæðinu.   

Lengi hefur verið litið til grænnar atvinnuuppbyggingar á Dysnesi í Eyjafirði og ánægjulegt ef uppbygging líforkuvers verður fyrsta verkefnið í þeirri vegferð. 

Lengi hafa verið uppi hugmyndir um atvinnuuppbyggingu á Dysnesi, en þar eru skipulagðar iðnaðar- og athafnalóðir auk lóða sem ætlaðar eru hafnsækinni starfsemi.

Landeigendur hafa undanfarin ár litið til grænnar uppbyggingar á svæðinu, sem starfsemi Líforkuvers er svo sannarlega. Að auki liggur Dysnes vel þegar kemur að magni lífræns efnis og flutninga þess. 

Líforkuver ehf. hefur unnið matskyldufyrirspurn til Skipulagsstofnunar, þar sem óskað var eftir ákvörðun stofnunarinnar um hvort að þörf væri á umhverfismati framkvæmda. 

Niðurstaða Skipulagsstofnunar var að fyrirhuguð framkvæmd sé ekki líkleg til að hafa í för með sér umtalsverð umhverfisáhrif og skal því ekki háð mati á umhverfisáhrifum. 

Mikil áhersla verður lögð á snyrtilega aðkomu og hreinlæti við Líforkuverið. Allt lífrænt efni er unnið í lokuðu kerfi, engin vinnsla eða geymsla efnis fer fram utandyra. 

Í þeim líforkuverum sem aðstandendur verkefnisins taka sér til fyrirmyndar er umhverfi snyrtilegt, lyktarstjórnun mikil og ýmis starfsemi önnur en vinnsla dýraleifa í nágrenni veranna. Þannig er algengt að gróðurhús séu byggð í nálægð við líforkuver, sem nýta sér fjarvarma og koldíoxíð úr vinnslunni til vaxtarauka grænmetisins. 

Öllu lífrænu efni er ekið inn í verksmiðjuna og fer öll vinnsla fram innandyra. Það er því engin starfsemi með lífrænt efni utandyra. Auk þess er nýtt besta mögulega tækni til þess að lágmarka lyktarmengun. 

Aldrei er hægt að tryggja að engin lykt fylgi starfsemi af slíku tagi, en ljóst að hægt verður að halda henni í algjöru lágmarki með góðu verklagi og bestu tækni. 

Í skoðunarferðinni sem farin var haustið 2022 til Noregs var lærdómsríkt að sjá líforkuver starfrækt í nokkurhundruð metra fjarlægð frá íbúabyggð án vandræða eða óþæginda fyrir nágranna þess. 

Líforkuver er ekki orkufrekur iðnaður, enda er því ætlað að framleiða meiri orku en það nýtir. Gert er ráð fyrir að Líforkuverið noti 2,5 MW rafmagns.

Til skoðunar er einnig að nota eigin orkugjafa (kjötmjöl eða fitu) til orkunýtingar fyrir a.m.k. hluta vinnslunnar. 

Gert er ráð fyrir að framkvæmdir hefjist árið 2025 og að árið 2027 verði starfsemi hafin.